Text: Historia personal por AnFo

1. wïrë tawara rë entë

   wïrë wïrë 1pro

   tawara tawara too

   rë rë emp

   entë entë here.loc

   ‘I was here (in San Juan Manapiare).’ (Historia personal por AnFo : 1)

1. ana këyetajpë, intipijkë ana chi yawë

   ana ana 1+3pro

   këyetajpë -jpë grow-pst

   intipijkë intipijkë small

   ana ana 1+3pro

   chi chi -∅ cop-acnnmlz

   yawë yawë loc

   ‘We grew up when we were little kids’ (Historia personal por AnFo : 2)

1. ana yïmï sëmajpë pe

   ana ana 1+3pro

   yïmï y- ïmï lk-father

   sëmajpë sëma -jpë die-pst.acnnmlz

   pe pe ess

   ‘when our father died.’ (Historia personal por AnFo : 3)

1. ana këyetase papa kampra ya, ana yoti wejsapë yojtë ta sukase aroma warai, yakuri warai yojtë wejsaj ta

   ana ana 1+3pro

   këyetase -se grow-pst

   papa papa father

   kampra kampra big

   ya ya erg

   ana ana 1+3pro

   yoti y- oti -∅ lk-meat-pert

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   yojtë yojtë -∅ fish_with_hook-ipfv

   ta ta like

   sukase sukase all

   aroma aroma limpet

   warai warai like

   yakuri yakuri agouti

   warai warai like

   yojtë yojtë -∅ fish_with_hook-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta like

   ‘(When) we grew up, my uncle fished our food; fished everything: limpet, picure...’ (Historia personal por AnFo : 4)

1. papa kampra ya, makampra ya ta wejsaj ta, maijtë kaimotata, mukuton yomiri

   papa papa father

   kampra kampra big

   ya ya obl

   makampra makampra aunt

   ya ya erg

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta like

   maijtë maijtë go.imp

   kaimotata -ta hunt-motimp

   mukuton muku -ton child-pl

   yomiri yomi -ri be_hungry-ipfv

   ‘My aunt said to my uncle: “go hunt, the children are hungry”.’ (Historia personal por AnFo : 5)

1. asamori ta wejsaj ta, irë makë ta wejsapë

   asamori asamo -ri cry-ipfv

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta like

   irë irë 3ana.inan

   makë makë mom

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   ‘My aunt said "they are crying".’ (Historia personal por AnFo : 6)

1. pachi, kërë takï yëmi pïnirë

   pachi pachi older_sister_of_woman

   kërë kërë prox.anim

   takï takï cnfrm

   yëmi yëmi -∅ be_hungry-acnnmlz

   pïnirë pïnirë neg

   ‘"sister, that one is not hungry".’ (Historia personal por AnFo : 7)

1. asamorijra asamori muku

   asamori =jra asamo -ri =jra cry-ipfv=neg

   asamori asamo -ri cry-ipfv

   muku muku child

   ‘?’ (Historia personal por AnFo : 8)

1. tejetum pïnika, ta wejsaj ta makë ya, makë pano ya

   tejetum t- ejetum -∅ 3-sick-pert

   pïnika pïnika prob

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta -∅ say-ipfv

   makë makë mom

   ya ya erg

   makë makë mom

   pano pano fmr

   ya ya erg

   ‘"That one is probably sick", said my mother, my late mother.’ (Historia personal por AnFo : 9)

1. sukase ta wejsaj ta, irëjpë papa kampra ijtëri

   sukase sukase all

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta like

   irëjpë irëjpë then

   papa papa father

   kampra kampra big

   ijtëri ij- të -ri 3-go-ipfv

   ‘She said that, then my uncle left’ (Historia personal por AnFo : 10)

1. ipakuri yakërë

   ipakuri i- paku -ri 3-arrow_tip-pert

   yakërë y- akërë lk-with

   ‘with his arrow.’ (Historia personal por AnFo : 11)

1. irëjpë sakara nepï wejsaj ta, irëjpë michi

   irëjpë irëjpë then

   sakara sakara hoplias_malabaricus

   nepï nepï -∅ bring-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta like

   irëjpë irëjpë then

   michi michi med.anim

   ‘He brought guabina, then (he said) "here it is".’ (Historia personal por AnFo : 12)

1. yakono ijmojkakë mukuton yoti ta wejsaj ta

   yakono y- akono -∅ lk-younger_sister_of_woman-pert

   ijmojkakë ijmojka -kë cook-imp

   mukuton muku -ton child-pl

   yoti y- oti -∅ lk-meat-pert

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   ta ta like

   ‘Then she said, "sister cook for the children to eat"’ (Historia personal por AnFo : 13)

1. makampra ya, makë pana

   makampra makampra aunt

   ya ya erg

   makë makë mom

   pana pana dat

   ‘...my aunt to my mom.’ (Historia personal por AnFo : 14)

1. irë makë ya ijmojka wejsapë

   i =rë i -∅ =rë put-ipfv=emp

   makë makë mom

   ya ya erg

   ijmojka ijmojka -∅ cook-ipfv

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   ‘Then my mom was cooking.’ (Historia personal por AnFo : 15)

1. ana yoti, ana serematojpe

   ana ana 1+3pro

   yoti y- oti -∅ lk-meat-pert

   ana ana 1+3pro

   serematojpe -tojpe eat-purp

   ‘Our food, to eat.’ (Historia personal por AnFo : 16)

1. tawara ma ana këyetajpë, ana papa pan patajpë të

   tawara tawara too

   ma ma rst

   ana ana 1+3pro

   këyetajpë -jpë grow-pst

   ana ana 1+3pro

   papa papa father

   pan pan fmr

   patajpë pata -jpë axe-pst

   të të loc

   ‘This is how we grew up, in my late father's village.’ (Historia personal por AnFo : 17)

1. papa pano sëmasaj yawë

   papa papa father

   pano pano fmr

   sëmasaj sëma -saj die-abs.nmlz

   yawë yawë loc

   ‘Because my dad had died.’ (Historia personal por AnFo : 18)

1. irë ana këyetase tawara ma

   irë irë 3ana.inan

   ana ana 1+3pro

   këyetase -se grow-pst

   tawara tawara too

   ma ma rst

   ‘That's how we grew up.’ (Historia personal por AnFo : 19)

1. sukase ana këyetase pipi yakërë, ana këyetase intipijkë ana chawë

   sukase sukase all

   ana ana 1+3pro

   këyetase -se grow-pst

   pipi pipi younger_brother_of_woman

   yakërë y- akërë lk-with

   ana ana 1+3pro

   këyetase -se grow-pst

   intipijkë intipijkë small

   ana ana 1+3pro

   chawë chawë loc

   ‘We grew up with my younger brother; we grew up when we were small.’ (Historia personal por AnFo : 20)

1. ana këyetase makampra ya

   ana ana 1+3pro

   këyetase -se grow-pst

   makampra makampra aunt

   ya ya obl

   ‘We grew up with my aunt.’ (Historia personal por AnFo : 21)

1. tëwï ya papa kampra pana tase ta, kaimotata

   tëwï tëwï 3pro

   ya ya erg

   papa papa father

   kampra kampra big

   pana pana dat

   tase ta -se say-pst

   ta ta like

   kaimotata -ta hunt-motimp

   ‘She said to my uncle: "go hunt!".’ (Historia personal por AnFo : 22)

1. yomiri mukutomo

   yomiri yomi -ri be_hungry-ipfv

   mukutomo muku -tomo child-pl

   ‘"The children are hungry."’ (Historia personal por AnFo : 23)

1. asamo mare tapëkë ijtëri weroro yarë ta yakuri këjmatojpe

   asamo asamo -∅ cry-ipfv

   mare mare rel.inan

   tapëkë ta -pëkë say-prog.tr

   ijtëri ij- të -ri 3-go-ipfv

   weroro weroro dog

   yarë yarë -∅ bring-ipfv

   ta ta like

   yakuri yakuri agouti

   këjmatojpe këjma -tojpe hunt-purp

   ‘Because they were crying he went and took the dogs to hunt agouti.’ (Historia personal por AnFo : 24)

1. irë yakuri

   irë irë 3ana.inan

   yakuri yakuri agouti

   ‘Agouti.’ (Historia personal por AnFo : 25)

1. taturu makampra ya ana yoti makë

   taturu ta- tu -ru 3p-give-ipfv

   makampra makampra aunt

   ya ya erg

   ana ana 1+3pro

   yoti y- oti -∅ lk-meat-pert

   makë makë mom

   ‘My aunt gave her our food.’ (Historia personal por AnFo : 26)

1. ijmokatojpe

   ijmokatojpe ijmoka -tojpe cook-purp

   ‘For cooking.’ (Historia personal por AnFo : 27)

1. irëjpë makë ya ijmojka wejsapë

   irëjpë irëjpë then

   makë makë mom

   ya ya erg

   ijmojka ijmojka -∅ cook-ipfv

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   ‘Then my mom was cooking.’ (Historia personal por AnFo : 28)

1. ana yoti, yakuri

   ana ana 1+3pro

   yoti y- oti -∅ lk-meat-pert

   yakuri yakuri agouti

   ‘Our food, agouti.’ (Historia personal por AnFo : 29)

1. makampra ya tujpë

   makampra makampra aunt

   ya ya erg

   tujpë tu -jpë give-pst

   ‘What my aunt gave her (?).’ (Historia personal por AnFo : 30)

1. sukase tawara ma ana këyatajpë, onono pëkë

   sukase sukase all

   tawara tawara too

   ma ma rst

   ana ana 1+3pro

   këyatajpë -jpë grow-pst

   onono onono another

   pëkë pëkë about

   ‘We were all raised this way, in a different way.’ (Historia personal por AnFo : 31)

1. kïmïi ma yeme ana ya

   kïmïi kïmïi chili

   ma ma rst

   yeme yeme -∅ eat(fruits_eggs_soup)-ipfv

   ana ana 1+3pro

   ya ya erg

   ‘We were just eating chili.’ (Historia personal por AnFo : 32)

1. sere yokïrï, irëjpë sukutaka yeni ana ya

   sere sere bitter_manioc

   yokïrï yokï -rï eat(starch)-ipfv

   irëjpë irëjpë then

   sukutaka sukutaka yucuta

   yeni yeni -∅ drink-ipfv

   ana ana 1+3pro

   ya ya erg

   ‘We ate cassava, then we would drink yucuta.’ (Historia personal por AnFo : 33)

1. tëwï kïmïi yemetïkene, ana yeni wejsapë sukutaka ma

   tëwï tëwï 3pro

   kïmïi kïmïi chili

   yemetïkene yeme -tïkene eat(fruits_eggs_soup)-post

   ana ana 1+3pro

   yeni yeni -∅ drink-ipfv

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   sukutaka sukutaka yucuta

   ma ma rst

   ‘After eating chili, we would drink yucuta.’ (Historia personal por AnFo : 34)

1. nwarë ana këyatajpë ana

   nwa =rë nwa =rë thus=emp

   ana ana 1+3pro

   këyatajpë -jpë grow-pst

   ana ana 1+3pro

   ‘That's how we grew up.’ (Historia personal por AnFo : 35)

1. irëjpë rë neke n ti

   irëjpë irëjpë then

   rë rë emp

   neke =n neke =n cntr=ints

   ti ti hsy

   ‘Then, well...’ (Historia personal por AnFo : 36)

1. makë sepanse

   makë makë mom

   sepanse sepan -se get_married-pst

   ‘My mom got married.’ (Historia personal por AnFo : 37)

1. Rafa Perez pan yakërë

   rafa rafa R.

   perez perez P.

   pan pan fmr

   yakërë y- akërë lk-with

   ‘With the late Rafel Perez.’ (Historia personal por AnFo : 38)

1. irëjpë, tëwï yakërë, ana këyatase

   irëjpë irëjpë then

   tëwï tëwï 3pro

   yakërë y- akërë lk-with

   ana ana 1+3pro

   këyatase -se grow-pst

   ‘Then we grew up with him.’ (Historia personal por AnFo : 39)

1. yatampe ana tëse, pipi tawara rë waraijtokompe ijtëse

   yatam =pe yatam =pe adolescent=ess

   ana ana 1+3pro

   tëse të -se go-pst

   pipi pipi younger_brother_of_woman

   tawara tawara too

   rë rë emp

   waraijtokom =pe waraijtokom =pe man=ess

   ijtëse ij- të -se 3-go-pst

   ‘We became adolescents, my brother became a man, too.’ (Historia personal por AnFo : 40)

1. ana këyatase tëwï yakërë

   ana ana 1+3pro

   këyatase -se grow-pst

   tëwï tëwï 3pro

   yakërë y- akërë lk-with

   ‘We grew up with him.’ (Historia personal por AnFo : 41)

1. ana padrastro yakërë

   ana ana 1+3pro

   padrastro padrastro -∅ stepfather-pert

   yakërë y- akërë lk-with

   ‘With our stepfather.’ (Historia personal por AnFo : 42)

1. tëwï ya ana këyamase

   tëwï tëwï 3pro

   ya ya erg

   ana ana 1+3pro

   këyamase -se raise-pst

   ‘He raised us.’ (Historia personal por AnFo : 43)

1. muku wëra ana këyamase ta

   muku muku child

   wëra wëra like

   ana ana 1+3pro

   këyamase -se raise-pst

   ta ta like

   ‘He raised us as his own children.’ (Historia personal por AnFo : 44)

1. nopano wejsaj ta waraijtokomo

   nopano nop -ano good-nmlz

   wejsaj   ?

   ta ta like

   waraijtokomo waraijtokomo man

   ‘This was a good man.’ (Historia personal por AnFo : 45)

1. ana tapaja ta, ana këyatase nope

   ana ana 1+3pro

   tapaja tapa -ja beat-neg

   ta ta like

   ana ana 1+3pro

   këyatase -se grow-pst

   nope nope good

   ‘He didn't beat us; we were raised well.’ (Historia personal por AnFo : 46)

1. tëwï waraijtokon yakërë, ana këyamase ta wejsapë

   tëwï tëwï 3pro

   waraijtokon waraijtokon man

   yakërë y- akërë lk-with

   ana ana 1+3pro

   këyamase -se raise-pst

   ta ta like

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   ‘With that man, he raised us.’ (Historia personal por AnFo : 47)

1. takërë ana wejsapë ïmparëjra

   takërë t- akërë 3-with

   ana ana 1+3pro

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   ïmparë =jra ïmparë =jra already=neg

   ‘We were with him for a long time.’ (Historia personal por AnFo : 48)

1. irëjpë rë warë tajtojpe pïnika wïrë sepanse

   irëjpë irëjpë then

   rë rë emp

   wa =rë wa =rë thus=emp

   tajtojpe taj -tojpe say-purp

   pïnika pïnika prob

   wïrë wïrë 1pro

   sepanse sepan -se get_married-pst

   ‘Then, closer tow now, I got married.’ (Historia personal por AnFo : 49)

1. irëjpë

   irëjpë irëjpë then

   ‘Then...’ (Historia personal por AnFo : 50)

1. ana wejsapë

   ana ana 1+3pro

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   ‘We were.’ (Historia personal por AnFo : 51)

1. makë yakërë ma wejtane, tëijpë rë pïjkë ana yïwïtï

   makë makë mom

   yakërë y- akërë lk-with

   ma ma rst

   wejtane wej -tane cop-cncs

   tëijpë tëijpë far

   rë rë emp

   pïjkë -pïjkë dim

   ana ana 1+3pro

   yïwïtï y- ïwïtï -∅ lk-house-pert

   ‘Even though I was with my mom, our house was a bit far away.’ (Historia personal por AnFo : 52)

1. ana yïwïj yawë ana senejka wejsapë, tawara ma ana këyatajpë ana

   ana ana 1+3pro

   yïwïj y- ïwïj -∅ lk-house-pert

   yawë yawë loc

   ana ana 1+3pro

   senejka -∅ stay-ipfv

   wejsapë wej -sapë cop-pst

   tawara tawara too

   ma ma rst

   ana ana 1+3pro

   këyatajpë -jpë grow-pst

   ana ana 1+3pro

   ‘We stayed at home, that's how we were raised.’ (Historia personal por AnFo : 53)

1. papa pano patajpë të

   papa papa father

   pano pano fmr

   patajpë pata -jpë axe-pst

   të të loc

   ‘In my late father's village.’ (Historia personal por AnFo : 54)

1. ëmpare

   ëmpare ëmpare already

   ‘That's it.’ (Historia personal por AnFo : 55)