Text: Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe

1. ati rë warai mërë iniri, irëjpë mëyarika ti

   ati ati what

   rë rë emp

   warai warai like

   mërë mërë 2pro

   iniri ini -ri see-ipfv

   irëjpë irëjpë then

   më =yarika më =yarika -∅ 2=laugh-ipfv

   ti ti hsy

   ‘You see something and then you laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 1)

1. mëyaruwari, mëpëkëpene

   më =yaruwari më =yaruwa -ri 2=laugh-ipfv

   më =pëkëpene më =pëkëpene 2=alone

   ‘You just laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 2)

1. ejnë pëkëpene ejnë yaruwaja, ënka wanene

   ejnë ejnë 1+2pro

   pëkëpene pëkëpene alone

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwaja yaruwa -ja laugh-neg

   ënka ënka right

   wanene wanene aunt

   ‘We don’t just laugh, right, aunt?’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 3)

1. wïrë yaruwarijra

   wïrë wïrë 1pro

   yaruwari =jra yaruwa -ri =jra laugh-ipfv=neg

   ‘I don’t laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 4)

1. ejnë yaruwari tajne yakarama pëkë rë nwarë, nope esene mare, tawara neke ne, ënka

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   yakarama -∅ tell-acnnmlz

   pëkë pëkë about

   rë rë emp

   nwa =rë nwa =rë thus=emp

   nope nope good

   esene -∅ see_self-ipfv

   mare mare rel.inan

   tawara tawara too

   neke neke cntr

   ne   ***

   ënka ënka right

   ‘We laugh when somebody tells (us) something, something you see well, like that, right.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 5)

1. ¿kwase ejnë yaruwari?

   kwase kwase how

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   ‘How will we laugh?’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 6)

1. wïrë yaruwakempïnirë, mëkïsantomo a-ja-ja tajtane

   wïrë wïrë 1pro

   yaruwakem =pïnirë yaruwa -∅ -ke -m =pïnirë laugh-acnnmlz-prop-nmlz=neg

   mëkïsantomo mëkï -santomo dist.anim-pl

   a-ja-ja   ***

   tajtane taj -tane say-cncs

   ‘I don’t laugh although they are saying “hahaha”.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 7)

1. ¡kï! ¿mokontomo serekapojra ka mokontomo yaruwari? wïrë yaruwarijra taro wïrë, ta ta wïrë ya

   kï kï ugh

   mokontomo mokontomo 2pl.pro

   serekapo =jra -po -∅ =jra become_tired-des-ipfv=neg

   ka ka q

   mokontomo mokontomo 2pl.pro

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   yaruwari =jra yaruwa -ri =jra laugh-ipfv=neg

   taro taro -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ta ta -∅ say-ipfv

   ta ta like

   wïrë wïrë 1pro

   ya ya erg

   ‘Oh! You don’t get tired of laughing? I don’t laugh, is what I’m saying.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 8)

1. tëwï neke ne, tajne yakarama pokono nwarë tajne iri mïntë, tunampe

   tëwï tëwï 3pro

   neke neke cntr

   ne   ***

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   yakarama -∅ tell-acnnmlz

   pokono poko -no about-nmlz

   nwa =rë nwa =rë thus=emp

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   iri i -ri put-ipfv

   mïntë mïntë there.loc

   tunam =pe tunam -∅ =pe hide-acnnmlz=ess

   ‘Yes indeed, they tell what they are doing there on the down-low.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 9)

1. tajne yarikari irëjpë, tajne yakarama pokono

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   yarikari yarika -ri laugh-ipfv

   irëjpë irëjpë then

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   yakarama -∅ tell-acnnmlz

   pokono poko -no about-nmlz

   ‘They laugh because they tell it.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 10)

1. tawaja ejnë, ejnë neke ne, ejnë pëkëpene ejnë yarikaja

   tawaja tawaja thus.neg

   ejnë ejnë 1+2pro

   ejnë ejnë 1+2pro

   neke neke cntr

   ne   ***

   ejnë ejnë 1+2pro

   pëkëpene pëkëpene alone

   ejnë ejnë 1+2pro

   yarikaja yarika -ja laugh-neg

   ‘We’re not like that, we don’t just laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 11)

1. ¿ati ejnë yaruwari?

   ati ati what

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   ‘What are we going to laugh about?’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 12)

1. pïrarë, seneja ejnë yarikatopo

   pïrarë pïrarë neg.exist

   seneja -ja see_self-neg

   ejnë ejnë 1+2pro

   yarikatopo yarika -topo laugh-circ.nmlz

   ‘Nothing, there’s nothing for us to laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 13)

1. nwarë ti ta ta

   nwa =rë nwa =rë thus=emp

   ti ti hsy

   ta ta -∅ say-ipfv

   ta ta like

   ‘That’s what they said (?)’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 14)

1. taitapo ti

   taitapo ta- ita -po -∅ 3p-hear-des-ipfv

   ti ti hsy

   ‘I want to hear it.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 15)

1. ¿ati ta ta?

   ati ati what

   ta ta -∅ say-ipfv

   ta ta like

   ‘What are you saying?’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 16)

1. chiri ma wïrë taro

   chiri chi -ri cop-acnnmlz

   ma ma rst

   wïrë wïrë 1pro

   taro taro -∅ say-ipfv

   ‘That’s all I’m saying.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 17)

1. tawarama taro wïrë, wïrë yewenke

   tawara =ma tawara =ma too=rst

   taro taro -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   wïrë wïrë 1pro

   yewenke y- ewenke lk-ignorant

   ‘That’s all I’m saying, too, I don’t know.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 18)

1. ¿ati pëkë ejnë yaruwari?

   ati ati what

   pëkë pëkë about

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   ‘What are we going to laugh about?’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 19)

1. yaruwakempïnirë wïrë

   yaruwakem =pïnirë yaruwa -∅ -ke -m =pïnirë laugh-acnnmlz-prop-nmlz=neg

   wïrë wïrë 1pro

   ‘I don’t laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 20)

1. wïrë yaruwakempïnirë wïrë senejkarï uyïwïj yaka sukuri, jwama

   wïrë wïrë 1pro

   yaruwakem =pïnirë yaruwa -∅ -ke -m =pïnirë laugh-acnnmlz-prop-nmlz=neg

   wïrë wïrë 1pro

   senejkarï -rï stay-ipfv

   u =yïwïj u =y- ïwïj -∅ 1=lk-house-pert

   yaka yaka all

   sukuri sukuri silently

   jwama   ***

   ‘I don’t laugh, I silently stay in my house.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 21)

1. mëkïsantomo yaruwari wïrë itari

   mëkïsantomo mëkï -santomo dist.anim-pl

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   itari ita -ri hear-ipfv

   ‘They’re laughing and I’m listening.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 22)

1. kï, serekapojra ka mokontomo yaruwari

   kï kï ugh

   serekapo =jra -po -∅ =jra become_tired-des-ipfv=neg

   ka ka q

   mokontomo mokontomo 2pl.pro

   yaruwari yaruwa -ri laugh-ipfv

   ‘Ugh, don’t you get tired from laughing so much?’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 23)

1. wïrë wajyakïtïjra taro wïrë ta wïrë ya

   wïrë wïrë 1pro

   wajyakïtï =jra wajyakïtï -∅ =jra be_happy-ipfv=neg

   taro taro -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ta ta -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ya ya erg

   ‘I’m saying I am not happy.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 24)

1. kajkë

   kajkë kaj -kë say-imp

   ‘You’re right.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 25)

1. ta wejsaj wïrë

   ta ta -∅ say-ipfv

   wejsaj wej -saj cop-pst

   wïrë wïrë 1pro

   ‘I'm saying...’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 26)

1. tawaraij wïrë, yaruwakempïnirë,

   tawaraij tawaraij too

   wïrë wïrë 1pro

   yaruwakem =pïnirë yaruwa -∅ -ke -m =pïnirë laugh-acnnmlz-prop-nmlz=neg

   ‘I’m not like that, I don’t laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 27)

1. uyïwïj yawë usenejkari sukuri jwama

   u =yïwïj u =y- ïwïj -∅ 1=lk-house-pert

   yawë yawë loc

   u =senejkari u =-ri 1=stay-ipfv

   sukuri sukuri silently

   jwama   ***

   ‘I silently stay in my house.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 28)

1. nope seneja chipokono ejnë pana nope seneja chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë

   nope nope good

   seneja -ja see_self-neg

   chipokono chipokono because

   ejnë ejnë 1+2pro

   pana pana dat

   nope nope good

   seneja -ja see_self-neg

   chipokono chipokono because

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwatopo yaruwa -topo laugh-circ.nmlz

   pïrarë pïrarë neg.exist

   ‘We don’t see anything good, so we don’t laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 29)

1. inkë, irë nwa chipëkë

   inkë in -kë see-imp

   irë irë 3ana.inan

   nwa nwa thus

   chipëkë chipëkë because

   ‘You see, that’s why.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 30)

1. mërë nwa chipokono ejnë yarikaja

   mërë mërë med.inan

   nwa nwa thus

   chipokono chipokono because

   ejnë ejnë 1+2pro

   yarikaja yarika -ja laugh-neg

   ‘That’s why we don’t laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 31)

1. tëwïsantomo neke ne yaruwatëpëkë ma rë chikontomo

   tëwïsantomo tëwï -santomo 3pro-pl

   neke =ne neke =ne cntr=ints

   yaruwatëpëkë yaruwa -tëpëkë laugh-prog.intr

   ma ma rst

   rë rë emp

   chi =kontomo chi -∅ =kontomo cop-ipfv=pl

   ‘But they’re constantly laughing.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 32)

1. tajne ini pokono waimukontomo

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   ini ini -∅ see-acnnmlz

   pokono poko -no about-nmlz

   waimu =kontomo waimu -∅ =kontomo speak-ipfv=pl

   ‘Because they see, they speak.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 33)

1. tajne ya ijpë mare tëwï, tajne ya yekerema pïnika ta wïrë

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   ya ya erg

   ijpë i -jpë put-pst

   mare mare rel.inan

   tëwï tëwï 3pro

   ta =jne ta =jne 3pro=pl

   ya ya erg

   yekerema yekerema -∅ boast_sexually-ipfv

   pïnika pïnika prob

   ta ta -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ‘What they did, they’re going to tell, I say’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 34)

1. pïnika, pïnika, tawara chipokon pïnika yaruwakontomo

   pïnika pïnika prob

   pïnika pïnika prob

   tawara tawara too

   chipokon chipokon because

   pïnika pïnika prob

   yaruwa =kontomo yaruwa -∅ =kontomo laugh-ipfv=pl

   ‘So that’s why they’re laughing.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 35)

1. taro mare wïrë ya

   taro taro -∅ say-ipfv

   mare mare still

   wïrë wïrë 1pro

   ya ya erg

   ‘I'm just saying.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 36)

1. nwa ma pïnika ta wïrë ya

   nwa nwa thus

   ma ma rst

   pïnika pïnika prob

   ta ta -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ya ya erg

   ‘So I won’t say any more.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 37)

1. tejpore sa ne yaruwakontomo

   tejpore tasty

   sa =ne sa =ne eval=ints

   yaruwakontomo   ?

   ‘They like laughing.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 38)

1. tawarama wïrë itari onono parë

   tawara =ma tawara =ma too=rst

   wïrë wïrë 1pro

   itari ita -ri hear-ipfv

   onono onono another

   parë parë also

   ‘I also listened some times.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 40)

1. yaruwakontomo yatum ponoko

   yaruwa =kontomo yaruwa -∅ =kontomo laugh-ipfv=pl

   yatum yatum day

   ponoko   ***

   ‘They laugh every day.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 42)

1. ta takontomo

   ta ta like

   ta =kontomo ta -∅ =kontomo say-ipfv=pl

   ‘That’s what they say (?)’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 43)

1. wïrë inija ta rë

   wïrë wïrë 1pro

   inija ini -ja see-neg

   ta ta like

   rë rë emp

   ‘I haven’t seen.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 44)

1. ¡kë mokontomo wajyakïtï ta, wïrë wajyakïtïjra taro wïrë ta wïrë ya

   kë kë ugh

   mokontomo mokontomo 2pl.pro

   wajyakïtï wajyakïtï -∅ be_happy-ipfv

   ta ta like

   wïrë wïrë 1pro

   wajyakïtï =jra wajyakïtï -∅ =jra be_happy-ipfv=neg

   taro taro -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ta ta -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ya ya erg

   ‘Ugh, you are happy but I am not, I say.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 45)

1. uyarë wïrë përemekïrï

   u =yarë u =yarë 1=alone

   wïrë wïrë 1pro

   përemekïrï përemekï -rï talk-ipfv

   ‘I just talk.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 46)

1. aniki narëpe yakërë ejnë përemekïrï, ejnë pëkëpene, wanene

   aniki aniki who

   narëpe narëpe part

   yakërë y- akërë lk-with

   ejnë ejnë 1+2pro

   përemekïrï përemekï -rï talk-ipfv

   ejnë ejnë 1+2pro

   pëkëpene pëkëpene alone

   wanene wanene aunt

   ‘Who are we gonna talk to? We’re alone, aunt.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 47)

1. pïrarë ejnë chiyakon chipokono ejnë yaruwatopo pïrarë

   pïrarë pïrarë neg.exist

   ejnë ejnë 1+2pro

   chiyakon chiyakon -∅ friend-pert

   chipokono chipokono because

   ejnë ejnë 1+2pro

   yaruwatopo yaruwa -topo laugh-circ.nmlz

   pïrarë pïrarë neg.exist

   ‘Because we don’t have friends we don’t have anything to laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 48)

1. inkë

   inkë in -kë see-imp

   ‘That’s right!’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 49)

1. ejnë pëkëpene ejnë chi yawë, ejnë yarikaja

   ejnë ejnë 1+2pro

   pëkëpene pëkëpene alone

   ejnë ejnë 1+2pro

   chi chi -∅ cop-acnnmlz

   yawë yawë loc

   ejnë ejnë 1+2pro

   yarikaja yarika -ja laugh-neg

   ‘When we’re alone, we don’t laugh.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 50)

1. ¿ati ejnë yarikari? pïrarë

   ati ati what

   ejnë ejnë 1+2pro

   yarikari yarika -ri laugh-ipfv

   pïrarë pïrarë neg.exist

   ‘What are we going to laugh about? There's nothing.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 51)

1. ¡tari! yarikasemïjra

   tari   ?

   yarikasemï =jra yarika -se -mï =jra laugh-ptcp-nmlz=neg

   ‘Oh, there’s nothing to laugh about.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 52)

1. nwa ma ta wïrë ya

   nwa nwa thus

   ma ma rst

   ta ta -∅ say-ipfv

   wïrë wïrë 1pro

   ya ya erg

   ‘That’s all I’m saying.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 53)

1. pïrarë

   pïrarë pïrarë neg.exist

   ‘Nothing.’ (Conversación sobre la risa entre GrMe y ElPe : 54)